Ο Λαγός
Μιά πρόκληση για τον κυνηγό αλλά και για τον... ερευνητή

Ίσως ένα από τα πιό περιζήτητα θηράματα για τον έλληνα κυνηγό. Σίγουρα όμως ένα από τα πιό μυστηριώδη ζώα του πλανήτη. Η δισχιδής μήτρα του που κάνει το θηλυκό ικανό να ζευγαρώνει τη στιγμή που είναι ήδη έγκυο, η κοπρανοφαγία που αν δεν συμβεί μπορεί να οδηγήσει σε αβιταμίνωση και στο θάνατο, η συμπεριφορά του κατά το ζευγάρωμα, η μη εκδήλωση επικράτειας όπως συμβαίνει στα περισσότερα ζώα, η πολυπλοκότητα των κινήσεών του πριν "γιατακιάσει", ο τρόπος του θηλασμού των μικρών του και η τρομακτική γενετική του ποικιλομορφία είναι μόνο μερικά από αυτά τα παράξενα που γνωρίζουμε ή δεν γνωρίζουμε για το λαγό. Αν προστεθεί και η φοβερή ικανότητά του να ανταπεξέρχεται σε όποιους κινδύνους και αντιξοότητες και να εποικίζει τις πλέον ακατάλληλες, για άλλα είδη, περιοχές, τότε σίγουρα αξίζει να δαπανηθούν πολλές ώρες παρατήρησης και να γραφούν πολλές σελίδες...

Δραστηριότητες του λαγού

Σε αντίθεση με άλλα είδη της οικογένειας των λαγομόρφων που παραμένουν κάτω από το έδαφος όταν δεν κινούνται, ο λαγός βρίσκεται έξω από τρύπες κατά τη διάρκεια της ημέρας όπου ξεκουράζεται και κινείται κυρίως κατά τη διάρκεια της νύχτας, ως γνήσιο νυκτόβιο, οπότε και τρέφεται. Ωστόσο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού που η νύχτα είναι σχετικά μικρή ο λαγός επεκτείνει τις δραστηριότητές του και κατά τη διάρκεια των πρώτων και τελευταίων ωρών της ημέρας. Αυτοί που παρατηρούνται την υπόλοιπη ημέρα είναι προφανώς τα άτομα που έχουν ενοχληθεί από κάποιο εχθρό.

Οι λαγοί που ζουν σε αγροτικές περιοχές επιλέγουν να ξεκουράζονται σε σημεία που έχουν καλή ορατότητα έχοντας πίσω τους ή στο πλάϊ έναν θάμνο ή μια μεγάλη πέτρα. Αν όμως υπάρχει αρκετά ψηλό χόρτο τότε το μόνο που κάνουν είναι να κάθονται κάτω διαμορφώνοντας μια μικρή κοιλότητα στη βλάστηση και να παραμένουν ακίνητοι. Αν όμως η βλάστηση είναι σχετικά χαμηλή ή ο καιρός είναι κρύος τότε σκάβει ένα μικρό λάκκο και βυθίζει το πίσω μέρος του σώματός του ώστε να κρύβεται και να προστατεύεται ταυτόχρονα από το κρύο. Η συνήθειά του αυτή τον κάνει αόρατο τις περισσότερες φορές. Ακόμα και σε έναν αγρό με χειμερινό σιτάρι λίγων εκατοστών ύψους διακρίνεται με πολύ μεγάλη δυσκολία. Όταν ο ήλιος βασιλέψει και δεν υπάρχει καμιά ενόχληση εγκαταλείπει την κρυψώνα του και τρέχει γρήγορα ψάχνοντας για τροφή. Νωρίς το πρωί επιστρέφει σε μια από τις κρυψώνες του για να ξεκουραστεί. Πολλοί λαγοί βέβαια επιλέγουν την άκρη ενός θαμνοτόπου ή δάσους για να κρυφτούν ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Παρατηρώντας το χειμώνα προσεκτικά τις άκρες των δασών αργά το σούρουπο, από ένα λόφο, μπορούμε να δούμε πάνω από έναν λαγούς να βγαίνουν για να τραφούν.

Οι περιοχές τροφοληψίας μπορεί να είναι κοντά στο γιατάκι και το ζώο να αρχίσει να τρέφεται σχεδόν αμέσως από τη στιγμή που θα το εγκαταλείψει. Συνήθως όμως οι περιοχές αυτές δεν συμπίπτουν και ο λαγός για να βρεί κατάλληλο χωράφι χρειάζεται να διανύσει αποστάσεις που συχνά ξεπερνούν το χιλιόμετρο. Αν και θεωρείται μοναχικό ζώο προτιμά να βόσκει με άλλα άτομα. Κι αυτό γιατί είναι ευκολότερο να εντοπιστεί κάποιος κίνδυνος από πολλά ζευγάρια μάτια κι αυτιά παρά από ένα. Επίσης έχει παρατηρηθεί ότι όταν τρέφονται σε μιά περιοχή περισσότεροι από ένας λαγοί, σπαταλούν λιγότερο χρόνο στο να προσέχουν για επερχόμενους κινδύνους και έτσι τρέφονται για περισσότερη ώρα αξιοποιώντας καλύτερα τη διαθέσιμη τροφή.

Οι περιοχές τροφοληψίας αλλάζουν ανάλογα με τη βλάστηση που διαθέτουν τα χωράφια μέχρι να οργωθούν. Έτσι οι αγροτικές περιοχές αξιοποιούνται διαφορετικά ανάλογα με την εποχή του έτους, το είδος και το στάδιο της βλάστησης. Η περιοχή στην οποία κινείται ένας λαγός ποικίλει από 200 έως 1000 στρέμματα. Η προτίμησή του σε ανοίγματα του δάσους, σε θαμνότοπους και φυσικούς φράχτες εξαρτάται από την κλίση του εδάφους, την ποιότητα και ποσότητα της πυκνής φυσικής βλάστησης, την δυνατότητα που δίνεται στο ζώο να διαφύγει από τους διώκτες του και την δυνατότητα να εκμεταλλευτεί αποτελεσματικά τα διαθέσιμα τροφής με τον ελάχιστο δυνατό κίνδυνο.

Η τελοιοποίηση των τεχνικών, που έχει αναπτύξει ο λαγός για να αποφεύγει τους εχθρούς του, είναι πραγματικά θέμα ζωής και θανάτου. Προσπαθεί λοιπόν να ξεφύγει από τους εχθρούς του μπερδεύοντας τα ίχνη του. Ποτέ δεν φτάνει στο μέρος που πρόκειται να "γιατακιάσει" χωρίς να κάνει μερικές βόλτες μπρος - πίσω για να παραπλανήσει τους διώκτες που ιχνηλατούν ακολουθώντας την οσμή που αφήνει. Παρατηρήσεις έδειξαν ότι τις περισσότερες φορές κατευθύνεται σε συγκεκριμένουςδιαδρόμους ή μονοπάτια που μπορεί να αναπτύξει μεγάλη ταχύτητα και τους γνωρίζει πολύ καλά, ώστε να έχει μεγάλη πιθανότητα να διαφύγει. Ποτέ, απ' ότι φαίνεται, δεν αφήνει την διαφυγή του στην τύχη αναζητώντας εκείνη την ώρα διεξόδους. Οι έμπειροι κυνηγοί γνωρίζουν καλά αυτά τα μονοπάτια κι εκεί περιμένουν τον λαγό να εμφανιστεί μετά το ξεφώλιασμα και την καταδίωξη από τον σκύλο. Ακόμα κι αν ο διώκτης είναι ένα πολύ γρήγορο σκυλί, όπως το γκρειχάουντ, ακόμα κι αν το έδαφος δεν βοηθάει το λαγό, οι πιθανότητες να τον πιάσει είναι μικρές γιατί όταν ο σκύλος πλησιάσει ο λαγός κάνει απότομη αλλαγή κατεύθυνσης.

Κοινωνικότητα και ερωτοτροπίες

Αν και είναι γνωστή η προτίμηση των λαγών να τρέφονται κατά ομάδες δεν έχει αποσαφηνιστεί η κοινωνικότητά τους. Δεν δημιουργούν επικράτειες, δεν χρησιμοποιούν εντυπωσιακές τελετές για να προσελκύσουν τα θηλυκά, δεν διαθέτουν χαρέμια με θηλυκά και δεν έχουν ένα συγκεκριμένο τρόπο ζευγαρώματος όπως άλλα ζώα. Οι έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει κάτι παραπάνω από ένα πρότυπο στην κοινωνική τους οργάνωση. Για παράδειγμα κατά την επιλογή των θέσεων τροφοληψίας τα κυρίαρχα άτομα διώχνουν τα νεότερα και τα αδύναμα μακριά κι έτσι αναπτύσσεται μια ιεραρχία που είναι δύσκολο να προσδιοριστεί. Ο ανταγωνισμός για τροφή είναι σπάνιος από τη στιγμή που υπάρχουν προσιτές καλλιέργειες. Όταν μιά καλλιέργεια εξασφαλίζει τροφή αυτή είναι αρκετή για όλους τους λαγούς της περιοχής. Έχει, λοιπόν, ιδιαίτερη σημασία να σπείρουμε ένα μικρό κομμάτι έκτασης μισού στρέμματος που θα μας κοστίσει 20.000 δρχ. παρά να απελευθερώσουμε 20 λαγούς που κοστίζουν κάτι λιγότερο από ένα εκατομμύριο. Κι αυτό γιατί αν εξασφαλίσουμε τροφή και φύλαξη (προστασία) σε 2 - 3 θηλυκά στο τέλος της σεζόν θα ζήσουν 10 - 20 μικρά.

Ωστόσο επειδή, συνήθως, τα θηλυκά που είναι διαθέσιμα για αναπαραγωγή είναι λίγα για τα ενήλικα αρσενικά, ο ανταγωνισμός για ζευγάρωμα είναι έντονος. Τα αρσενικά μπορεί να ζευγαρώσουν με πολλά θηλυκά. Όταν αρχίζει η αναπαραγωγική περίοδος, συνήθως στα τέλη Ιανουαρίου ή αρχές Φεβρουαρίου, τα αρσενικά δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στα θηλυκά. Την εποχή αυτή είναι συχνό φαινόμενο οι λαγοί να ακολουθούν ο ένας τον άλλο. Ένα αρσενικό μένει κοντά στο θηλυκό και κυνηγάει οποιοδήποτε άλλο αρσενικό βρεθεί στην περιοχή. Αν μάλιστα φτάσει κοντά του το δαγκώνει και πολλές φορές αρχίζει σφοδρή μάχη μέχρι κάποιο από τα δύο να τραπεί σε φυγή.

Όταν το θηλυκό φτάσει σε οίστρο γίνεται δέκτης μεγάλης προσοχής από το αρσενικό το οποίο το ακολουθεί παντού και μυρίζει διαρκώς το έδαφος πίσω του. Αν το θηλυκό ενοχληθεί πολύ, γυρίζει πίσω εκνευρισμένο και αφού σηκωθεί στα πίσω πόδια χτυπά το αρσενικό με τα μπροστινά του πόδια και δίνει την εντύπωση πυγμάχου που χτυπά με τα χέρια του.. Παλαιότερα επικρατούσε η άποψη ότι αυτή η συμπεριφορά, που εκδηλωνόταν κυρίως την άνοιξη, σήμαινε ότι δύο αρσενικά πάλευαν για την διατήρηση της επικράτειάς τους, πράγμα το οποίο σήμερα έχει καταρριφθεί μιας και ο λαγός δεν εκδηλώνει επικράτεια.

Πολλές φορές ένας νεαρός υποψήφιος "γαμπρός" προσεγγίζει κάποιο θηλυκό και μένει μαζί του "προστατεύοντάς" το μέχρι την εποχή του οίστρου όπου κάποιο κυρίαρχο αρσενικό θα τον κυνηγήσει μακριά και θα ζευγαρώσει με το θηλυκό. Έτσι παρατηρείται το φαινόμενο πολλοί αρσενικοί λαγοί να βρίσκονται κοντά σ' ένα θηλυκό. Αν και φαίνεται ότι υπάρχει μιά χαλαρή ιεραρχία μεταξύ των αρσενικών δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι κρατούν επικράτειες και μάχονται για διαθέσιμο χώρο, όπως τα περισσότερα ζώα. Έτσι το βαρύτερο και πιο μεγαλόσωμο θηλυκό απωθεί τον υποψήφιο επιβήτορα. Στο τέλος βέβαια υποκύπτει, επιτρέποντας το ζευγάρωμα το οποίο γίνεται πολύ γρήγορα και ολοκληρώνεται συνήθως με ένα σάλτο του αρσενικού μακριά. Το ζευγάρωμα δεν περιορίζεται μόνο τον Μάρτιο αλλά συνεχίζεται καθ' όλη την αναπαραγωγική περίοδο που διαρκεί μέχρι το Σεπτέμβριο. Όμως η συμπεριφορά είναι εμφανής κυρίως στην αρχή της άνοιξης όταν τα περισσότερα θηλυκά ωριμάζουν, ενώ παράλληλα τα δημητριακά είναι ακόμα κοντά κι έτσι οι δραστηριότητες των ζώων γίνονται αντιληπτές. Από την στιγμή που το αρσενικό ζευγαρώσει με το θηλυκό αμέσως αρχίζει να αναζητά νέο ταίρι. Ο ανταγωνισμός για τα θηλυκά είναι έντονος και ένα κυρίαρχο αρσενικό μπορεί να ζευγαρώσει με τα περισσότερα θηλυκά της περιοχής.

Το θηλυκό γεννάει σε ανοιχτούς χώρους και αρχικά τα μικρά μένουν κρυμμένα στην βλάστηση όλα μαζί. Αργότερα για να μειωθεί ο κίνδυνος από τ' αρπακτικά, τα σκορπίζει σε διάφορα σημεία. Τα λαγουδάκια γεννιούνται με πλήρες τρίχωμα και ανοιχτά μάτια, ενώ χρειάζονται ελάχιστη φροντίδα από την μητέρα τους. Έτσι το θηλυκό διαθέτει όσο το δυνατόν ελάχιστη ώρα στις επισκέψεις του, ώστε να ελαχιστοποιείται η πιθανότητα να γίνουν αντιληπτά από τους άρπαγες και τους όποιους εχθρούς. Κι αν ακόμα η παρουσία κάποιου νεαρού γίνει αντιληπτή , η απώλεια θα περιορισθεί σ' αυτό μόνο. Είναι χαρακτηριστικό το φαινόμενο της επιλογής μιας ασφαλούς, από αρπακτικά, θέσης στην οποία ένα θηλυκό μπορεί να γεννήσει περισσότερο από μιά φορές. Στην Δανία ερευνητές υπολόγισαν ότι η πραγματική "παραγωγή" ενός θηλυκού κυμαίνεται από 4 - 6 μικρά το χρόνο ενώ ο αριθμός των γεννών κυμαίνεται από 2 - 5 το χρόνο. Η γέννηση των πρώτων μικρών φαίνεται να γίνεται αρχές Μαρτίου, η δεύτερη γέννα "έρχεται" περίπου οκτώ εβδομάδες αργότερα και η τρίτη εννέα έως δέκα εβδομάδες αργότερα. Η τέταρτη γέννα "απέχει" οκτώ εβδομάδες από την τρίτη. Τα παραπάνω έχουν επιβεβαιωθεί και από έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στη Δανία, στην πρώην Δυτική Γερμανία και την Πολωνία.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η παραγωγικότητα των λαγών αυξάνεται όταν οι συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη της βλάστησης την Ανοιξη και το Καλοκαίρι και όταν το Φθινόπωρο δεν έχουμε πολλές βροχές.

Ο θηλασμός των μικρών περιορίζεται σε 5 - 10 λεπτά, κάθε 24 ώρες και συνήθως συμβαίνει μιά ώρα μετά τη δύση του ήλιου. Αυτή την ώρα η μητέρα επιστρέφει στο μέρος που γέννησε τα μικρά κι αυτά συγκεντρώνονται από τα σημεία που βρίσκονται και θηλάζουν όλα μαζί. Πολλές φορές η ώρα του θηλασμού ποικίλει όταν πρόκειται για περιοχές που δέχονται ενόχληση από εξωτερικούς παράγοντες. Τα λαγουδάκια φαίνεται να οδηγούνται την ώρα του θηλασμού από ένστικτο το οποίο τα κάνει να ακολουθούν το ένα το άλλο. Μερικές φορές έχει παρατηρηθεί να ακολουθούν, ακόμα και πουλιά, που τυχαίνει να βρίσκονται σ' εκείνο το σημείο, όπως σε μια περίπτωση αναφέρθηκε ότι τα μικρά ακολούθησαν μιά καλη μάνα !!!!.

Η μητέρα δε φαίνεται να ανησυχεί ιδιαίτερα για το ποιά λαγουδάκια θηλάζει, μιας κι όταν δυό "γέννες" βρίσκονται στην ίδια περιοχή δεν είναι ασυνήθιστο να αναμιχθούν ώστε, κατά τη διάρκεια του θηλασμού, μιά θηλυκιά να φιλοξενεί και τα μικρά της... "γειτόνισσας".

Περικλής Μπίρτσας (Δασολόγος-Θηραματολόγος), από την ιστοσελίδα της Κυνηγετικής Ομοσπονδίας Μακεδονίας-Θράκης.